CHỮ NÔM los yog Cov Ntawv Hmoob Nyab Laj Yav Dhau Los thiab Cov Lus Sau Txog Yav Tas Los Hauv Suav Sau Ntawv - Ntu 2

Hits: 493

Nguyễn Khắc-Kawm*

… Txuas ntxiv rau ntu 1:

Tus qauv ntawm Nôm tsab ntawv **

    Raws li tau txiav txim los ntawm cov tswv-pieces ntawm Nyab Laj cov ntaub ntawv nyob rau hauv ChNim, cov tsab ntawv no tsis yog li ntawv thiab tsis txaus ntseeg li qee qhov kev thuam nws tau thov. Qhov tseeb, nws tau tswj hwm los ntawm txoj cai nruj thiab txawm nruj.

    Hauv peb qhov kev kawm yav dhau los ntawm Kev qiv nyiaj txawv teb chaws Nyablaj peb tau muab qee cov qauv ntawm nws cov qauv tseem ceeb. Peb yuav siv lub sijhawm zoo ntawm lub sijhawm no los piav qhia nws tus qauv kom zoo li peb tuaj yeem siv nrog cov ntaub ntawv peb muaj.

   Raws li txoj cai pom los ntawm Prof. Rokuro Ua tauo, nyab laj Ch Nim qhia kev pom zoo sib xws rau cov Japanese Kana thiab cov Japanese Kokuji 字 字Cov. Nram qab no yog qee cov qauv muab los ntawm nws. Hauv koj 事 事 記, lub suab ntawv thiab cov lus nyeem ua ntu zus ntawm cov tsiaj ntawv Suav uas tseem ua tau siv hauv Chữ Nim yog ob qho tib si ua haujlwm los ntawm nws cov compiler Otsis muaj YasumaroCov. Yog li lub suab ntawv sawv cev yog siv rau hauv cov npe zoo 佐 佐 li rau / susa / ntawm, rau / suga / ntawm. Qhov suab no txoj kev yog txais yuav tiav hauv zaj nkauj nrov uas pib nrog “Yakumo tatu…” Cov suab nkauj sawv cev tsis yog qhov tam sim no tshwj tsis yog hauv cov npe thiab nkauj zoo. Txawm nyob hauv cov npe kom tsim nyog ntawm kev hais lub suab tsis yog ib txwm saws 須 佐 佐 之 男 命 命 命 命 (tsis txaus ntseeg) yog sawv cev los ntawm hom kev ua semantic tshwj tsis yog 賀 賀 / susa /, uas tseem muaj nyob rau hauv cov piv txwv no 賀 賀 宮 raws li nyob rau hauv (Asinaduti) 名 名 椎 (Inada-tsis muaj Miyanusi) lwm yam Ntxiv rau ob qhov piv txwv hais saum toj no, Prof. Rokuro Ua tauo hais qhov tseem ceeb qhov no {IMA, thaum ntxov {fazime ua, Lub sijhawm {TOKi, huab {kuj, Song {ua, Vajtswv {Kami, thawj zaug {kub. cov hui-li cov cim tsim tshiab tau pom ob qho tib si hauv Nyijpooj thiab Nyab Laj, piv txwv li,  gii yog tsim los ntawm kev sib txuam ntawm cov xeeb ceem thiab. Cov cim tsim hauv Nyij Pooj, qhov thiaj li hu ua Kokuji (Lub cim ntawm teb chaws) xws li (xaj), (tau), (mori) lwm yam… yog cov tsim kho ntawm hui-li cim nyob rau hauv tib txoj kev raws li lub Nôm cim, ua gi.

    Txawm hais tias tag nrho cov pom zoo sib xws, hauv kev pom ntawm qhov sib txawv ntawm cov lus Nyij Pooj thiab lus Nyab Laj txog rau lawv lub suab thiab cov keeb kwm keeb kwm ntawm Suav sau ntawv cuam tshuam, cov qauv ntawm Ch Nim tshwj tseg nws cov xeeb ntxwv txawv, raws li meej meej qhia txij no los ntawm nws cov qauv tsim muaj ntau.

   Suav cim qiv los ntawm Chữ Nim los sawv cev ib qho morphene hauv Nyab Laj tuaj yeem siv ua nkauj los yog muaj kev sib xyaw ua ke.

I. Ib tus cooj suav Suav yog siv los sawv cev

1) A Nyab Laj morphene ntawm Suav keeb kwm, uas muaj raws nraim li Sino-Nyab Laj nyeem thiab cov ntsiab lus ntawm tus cwjpwm suav.
Ex .: + Suav tus cwj pwm đu (Taub hau), tso o (Rob, tunic).

2) A Hmoob morpheme ntawm Suav keeb kwm uas tau khaws cia lub ntsiab lus ntawm tus cwj pwm sib xws Suav tab sis nws nyeem ntawv Nyablaj tau sib txawv me ntsis ntawm Sino-Nyab Laj nyeem ntawm tus cwj pwm Suav.

Ex .: + Suav tus cwj pwm txoj cai lij choj, Sino-Nyablaj nyeem: pab yog siv los sawv cev morpheme Nyab Laj peb (txoj cai lij choj, txoj cai). 
+ Suav tus cwj pwm tus chij, Sino-Nyablaj nyeem Ky yog siv los sawv cev morpheme Nyab Laj c (chij).
+ Suav tus cwj pwm , Sino-Nyablaj nyeem: kiu yog siv los sawv cev morpheme Nyab Laj cu (choj).

3) A Nyab Laj morphene tej zaum yog los ntawm Suav keeb kwm, nws lub ntsiab lus zoo ib yam li qhov sib thooj ntawm tus cwj pwm Suav tab sis nws nyeem ntawv piv rau Suav Sino-Nyab Laj nyeem ntawm Suav tus cwjpwm tau hloov pauv ntau yam.

Ex .:  + Suav tus cwj pwm , Sino-Nyablaj nyeem: quy uan yog siv los sawv cev morpheme Nyab Laj cun (mus rau yob). 
+ Suav tus cwj pwm Phau Ntawv, Sino-Nyablaj nyeem bn, bn yog siv los sawv cev morpheme Nyab Laj vn (peev nyiaj, pob nyiaj).

4) A Hmoob morpheme ntawm tib lub ntsiab lus sib xws li tus ntawv Suav sib txawv tab sis nws nyeem yog qhov sib txawv ntawm Sino-Nyab Laj nyeem ntawm nws.

Ex .: + Suav tus cwj pwm , Sino-Nyablaj nyeem: dch, yog siv los sawv cev morpheme Nyab Laj vic (haujlwm, haujlwm, haujlwm).

5) A Hmoob morpheme lawv txoj kev nyeem ntawv yog ib qho zoo ib yam li Sino-Nyablaj nyeem ntawm Suav tus coojpwm tab sis nws lub ntsiab lus txawv kiag.

Ex .: + Suav tus cwj pwm , Sino-Nyablaj nyeem: qua (hmuv, hmuv) yog siv los sawv cev morpheme Nyab Laj qua (kom dhau los ntawm). 
+ Suav tus cwj pwm Tsis yog, Sino-Nyablaj nyeem: mot (kom ploj hauv qab dej, yuav tsum muaj dej) yog siv los sawv cev morpheme Nyab Laj mot (ib tug).

    Hauv ob qho piv txwv no, Sino-Nyab Laj nyeem txog Suav tus cwj pwm Suav yog qhov zoo ib yam li kev nyeem ntawm Nyab Laj tus morpheme sawv cev.

Ex .: + Suav tus cwj pwm , Sino-Nyablaj nyeem chu (liab, vermilion) yog siv los sawv cev ntawm Nyab Laj Tebchaws morpheme cho (muab). 
+ Suav tus cwj pwm , Sino-Nyablaj nyeem ky or cơ (ua rau sawm, sieve) yog siv los sawv cev ntawm Nyab Laj hom morpheme kia (dhau muaj, uas).

    Hauv ob qho piv txwv kawg, Sino-Nyablaj nyeem txog tus cwj pwm ntawm Suav yuav luag zoo ib yam li nyeem ntawm Nyab Laj cov morpheme uas sawv cev.

   xws Ch Nim raws li suav nrog qhov thib ob, thib peb, plaub thiab tsib qeb saum toj saud los ntawm Dương qwng Huam17 tau txiav txim siab los ntawm H Ngc C Yogn18 li teej tug mus rau tib pawg ntawm Ch Nim sawv cev los ntawm Suav cov cim uas Sino-Nyablaj nyeem muaj cov suab zoo sib xws nrog lawv Nyablaj nyeem.

   Muaj, raws li tom kawg, ob peb kis ntawm cov suab zoo sib xws li hauv qab no:

1) Suab zoo sib xws nruab nrab ntawm Sino-Nyab Laj nyeem txog ntawm tus tsiaj ntawv Suav thiab kev nyeem ntawm ib lossis ob peb tus neeg Nyab Laj tab sis tsuas yog tus tsiaj ntawv thawj zaug.

Ex .: + Suav tus cwj pwm txiag, Sino-Nyablaj nyeem: bn tuaj sawv cev tau phn in Nim.

2) Suab zoo sib xws tsuas yog raws li tus suab kawg nkaus xwb los yog tsuas yog tus vowel lossis vowel pawg ua ntej qhov ntawv kawg.

Ex .: + Suav tus cwj pwm Ua ke, nyeem tau hp, hp, hip or hop.

3) Qee zaum, nyeem ntawv Sino-Nyab Laj ntawm tus cwj pwm Suav tau siv los sawv cev ntawm Nyab Laj cov tsiaj ntawv txawv ntawm qhov tom kawg ob qho los ntawm tus tsiaj ntawv thawj tus tsiaj ntawv thiab lub suab kawg.

Ex .: + Suav tus cwj pwm , Suav-Nyab Laj: chc kuj tuaj yeem sawv cev, hauv Nim, chc or gic.

4) Suab zoo sib xws suav hais tias yog zoo li txawm tias qhov sib txawv ntawm cov suab nrov.

Ex .: + Suav tus cwj pwm , Suav - Nyablaj nkim kuj tseem siv los sawv cev, nyob hauv Nim, ngm, ngm or ngm.

    To taub cov lus saum toj no thiab lwm yam piv txwv uas zoo sib xws ntawm Chữ Nim, peb yuav tsum paub tias thawj tus tsiaj ntawv, twg ntawv vowels lossis vowel pawg, cov suab lus kawg hauv Sino-Nyab Laj cov lus sib haum nrog tus cim Suav thiab hauv Nyab Laj cov morpheme los sawv cev hauv Nim siv los suav tias yog qhov sib hloov ua ke.

A) Cov tsiaj ntawv thawj zaug uas txiav txim siab tias sib pauv tau rau cov sawv cev hauv Nôm

a) Cov tsiaj ntawv thawj zaug b-, ph-, v-

Ex .: + Suav tus cwj pwm , Sino-Nyablaj nyeem: bc uas sawv cev hauv Nim xws Nyab Laj morphemes li bc thiab bi ib kuj tuaj yeem sawv cev tau vc
+ Suav tus cwj pwm txiag, Sino-Nyablaj nyeem: ua bn kuj tseem tuaj sawv cev hauv Nim phn ua, b.n or van.

b) Cov tsiaj ntawv thawj zaug c-, k-, gh-, qu-

    Cov tsiaj ntawv thawj zaug c-, k-, gh-, qu- siv los pauv hloov tau.

Ex .: + Suav tus cwj pwm thiab, Sino-Nyablaj nyeem cp kuj tuaj yeem sawv cev, hauv Nim, cp, gp or kp
+ Suav tus cwj pwm pab pawg, Sino-Nyablaj nyeem: qun, tej zaum yuav sawv cev sab laug hauv Nôm.

c) Cov tsiaj ntawv thawj zaug d-, t-, v-

    Cov tsiaj ntawv thawj zaug d-, t-, v- siv los pauv hloov tau.

Ex .: + Suav tus cwj pwm Poj niam txiv neej, Sino-Nyablaj nyeem: tính or tso kuj tuaj yeem sawv cev tau dnh nqi in Nim
+ Suav tus cwj pwm , Sino-Nyablaj nyeem: .nh kuj tuaj yeem sawv cev, hauv Nim, dnh nqi or .nh.

d) Cov tsiaj ntawv thawj zaug ch-, gi- thiab tsawg zaus tr-, x-

  Cov tsiaj ntawv thawj zaug ch-, gi- thiab tsawg zaus tr-, x- siv los pauv hloov tau.

Ex .: + Suav tus cwj pwm , Sino-Nyablaj nyeem: chav kuj tuaj yeem sawv cev, hauv Nim, Chup, pab, xp pab, or xp pab.

e) Cov tsiaj ntawv thawj zaug l-, r-, tr-

    Cov tsiaj ntawv thawj zaug l-, r-, tr- siv los pauv hloov tau.

Ex .: + Suav tus cwj pwm , Sino-Nyablaj nyeem: lut kuj tuaj yeem sawv cev, hauv Nim, lt, luot, ua lt, rt or qab.

B) Suab lus pom tau tias sib pauv tau rau cov sawv cev hauv Qhov chaw

a) ,c, ắc, ấc, ức, ước

    ,c, ắc, ấc, ức, ước siv los pauv ua lwm yam.

Ex .: + Suav tus cwj pwm , Sino-Nyablaj nyeem: bc qab kuj tuaj yeem sawv cev, hauv Nim, bc qab, bc or bc qab.

b) aw, ếch, ếc, ích

   aw, ếch, ếc, ích siv los pauv ua lwm yam.

Ex .: + Suav tus cwj pwm , Sino-Nyablaj nyeem: dch kuj tuaj yeem sawv cev tau vic in Nim
+ Suav tus cwj pwm Liab, Sino-Nyablaj nyeem: xh xav, kuj tuaj yeem sawv cev, hauv Nim, xh xav or xh xav.

c) ai, ay, ,y, oai, oay, uây, oi, ôi, ôi, ôi, ii, ii, e, ê, i, ia thiab qee zaus .a

   ai, ay, ,y, oai, oay, uây, oi, ôi, ôi, ôi, ii, ii, e, ê, i, ia thiab qee zaus .a yog sib hloov tau.

Ex .: + Suav tus cwj pwm Txhawb nqa, Sino-Nyablaj nyeem: chi kuj tuaj yeem sawv cev tau chia in Nim;
+ Suav tus cwj pwm , Sino-Nyablaj nyeem: bì cov kuj tuaj yeem sawv cev, hauv Nim, b or va.

d) am, ,m, âm, em, êm, im, iêm, om, ôm, ơm, um, ươm

   am, ,m, âm, em, êm, im, iêm, om, ôm, ơm, um, ươm siv los pauv ua lwm yam. 

Ex .: + Suav tus cwj pwm , Sino-Nyablaj nyeem: .am kuj tuaj yeem sawv cev, hauv Nim, .m, .em or đơm.

e) an, ,n, ân, en, ên, iên, uyên, in, uân, on, ôn, ươn, ơn, un, ưn, uôn

    an, ,n, ân, en, ên, iên, uyên, in, uân, on, ôn, ươn, ơn, un, ưn, uôn siv los pauv ua lwm yam. 

Ex .: + Suav tus cwj pwm , Sino-Nyablaj nyeem: lwm kuj tau siv los sawv cev lwm in Nim.19

f) Ntxoov yias, ngng, ngng, ưng, ương

    Ntxoov yias, ngng, ngng, ưng, ương siv los pauv ua lwm yam. 

Ex .: + Suav tus cwj pwm , Sino-Nyablaj nyeem: ng kuj tau siv los sawv cev, nyob rau hauv Nim, dng twg or chng.

g) nco, nco, nco thiab qee zaus ng

    nco, nco, nco thiab qee zaum ưng tau sib pauv hloov tau.

Ex .: + Suav tus cwj pwm siv, Sino-Nyablaj nyeem: dng kuj tau siv los sawv cev, nyob rau hauv Nim, dng twg, dung.

h) anh, ênh, inh, iêng, ang, ng

    anh, ênh, inh, iêng, ang, ng siv los pauv ua lwm yam. 

Ex .: + Suav tus cwj pwm Yug me nyuam, Sino-Nyablaj nyeem: sinh or sanh kuj tau siv los sawv cev siv in Nim.

i) ao, au, âu, o, ô, ơ, u,,, ưa, ưu

    ao, au, âu, o, ô, ơ, u,,, ưa, ưu siv los pauv ua lwm yam.

Ex .: + Suav tus cwj pwm , Sino-Nyablaj nyeem: lao kuj tau siv ua hsai-shêng los sawv cev lao, lau, tso or raug mob.

j) ap, ,p, âp, ep, êp, iêp, ip, op, ôp, ơp, nce, ưp, ươp

    ap, ,p, âp, ep, êp, iêp, ip, op, ôp, ơp, nce, ưp, ươp twb sib hloov.

Ex .: + Suav tus cwj pwm thiab, Sino-Nyablaj nyeem: cp kuj tau siv los sawv cev, nyob rau hauv Nim, gp, gp or kp.

k) at, ,t, ât, uất, ot, ôt, ơt, ut, ưt, ươt, uôt, nws

    at, ,t, ât, uất, ot, ôt, ơt, ut, ưt, ươt, uôt, nws twb sib hloov.

Ex .: + Suav tus cwj pwm , Sino-Nyablaj nyeem: .t kuj tau siv los sawv cev hauv Nim, t, .t or it.

l) li, êt, iêt, nws

    li, êt, iêt, nws twb sib hloov.

Ex .: + Suav tus cwj pwm , Sino-Nyablaj nyeem: hiết kuj tau siv los sawv cev hauv Nim hết or huv.

NB: Los ntawm cov piv txwv saum toj no, peb pom ntawd ntau Ch Nim tau tsim los ntawm kev hloov tsis tsuas yog pib tus ntawv, tab sis kuj kawg suab lus thiab qee zaum tseem muaj suab nrov.

Ex .: +  thiab yuav nyeem tau cp, gp, kp or kp qab; yuav nyeem tau nkim, ngm or gm.

… Txuas ntxiv rau ntu 3…

KOJ NTXIV:
◊  CHỮ NÔM los yog Cov Ntawv Hmoob Nyab Laj Yav Dhau Los thiab Cov Lus Sau Txog Yav Tas Los Hauv Suav Sau Ntawv - Ntu 3.
◊  CHỮ NÔM los yog Cov Ntawv Hmoob Nyab Laj Yav Dhau Los thiab Cov Lus Sau Txog Yav Tas Los Hauv Suav Sau Ntawv - Ntu 1.

LUS CIM:
15 Nguyễn Khắc-Kam, “Kev qiv nyiaj txawv teb chaws Nyablaj”, Cheeb Tsam thiab Kev Tshawb Fawb Kev Tshawb Fawb, Tsis Yog 19, Tokyo University of Foreign Studies, 1969 sab 142-175.
16  Kono Rokuro, "Cov.Cov ntawv sau Suav thiab nws muaj kev cuam tshuam rau Scripts ntawm Cov Neeg Nyob Ze nrog kev siv tshwj xeeb rau Kauslim thiab Nyij Pooj”, Memoirs ntawm Lub Tsev Haujlwm Tshawb Fawb ntawm Toyo Bunko (Oriental Cov Tsev Qiv Ntawv) Tsis tau 27. Lub Toyo Bunko, Tokyo, 1969. pp. 117-123., 要 要 解 國語 [Koj nyob qhov twg os], 國 辭典 辭典 文學 文學 文學 博士 博士 博士 文學 參 參 參 參 參 參 參 參 參, 瀨 出版 出版 辭典, 辭典 瀨 出版, 堂 編 編 出版, 編 編 編 出版 出版 出版, 編 編 出版 出版 出版, nplooj 66. 
17  Dương Quảng Hàm, "Le chữ nôm ou écriture démotique. Tus tub tseem ceeb dans l'étude de l'ancienne littérature Annamite”, Daim Ntawv Qhia Txog Kev Tshaj Tawm Txoj Xov Xwm No 7, Mars 1942. NB Ntawm cov piv txwv ntawm qeb plaub ntawm chữ nôm, Dương Quảng Hàm tau hais txog qhov tseem ceeb, Sino-Nyab Laj nyeem: v (savor, saj) raws li siv los mus theej cov neeg Nyab Laj lub roob siab kuvCov. Txawm li cas los xij, tus kws sau ntawv no xav tias Suav tus cwj pwm yuav tau nyeem kuv los ntawm Nyab Laj thaum ntxov li pib ntawm Suav T'ang dynasty nyob rau hauv kev qog ntawm Suav kev nyeem ntawv. (cf. H. Maspero, “Quelques mots Annamites d'origine Chinoise" BEFEO, tsis yog 3, 1916, pp. 35-39)). Raws li nws yuav muaj tau a ch Nim nws lub hnub yog ua ntej thib yim caug xyoo. 
18 RP Hồ Ngọc Cẩn, Văn chương Ib Nam, Littérature Annamite, Imprimerie de la Société des Missions Etrangères, Hong Kong, Xyoo 1933. phab 162-166. 
19  Qhov kev piv txwv no yog muab los ntawm no txawj sau ntawv es tsis txhob ntawm uas, raws li Hồ Ngọc Cẩn, tau siv mus tshuaj xyuas hauv nôm rov, rov or rov.

NTUJ TU TU THƯ
03 / 2020

LUS CIM:
** Cov npe ntawm ntu, ntawv sau loj thiab cov duab sepia tshwj xeeb tau tsim los ntawm Ban Tu Thu - thanhdiavietnamhoc.com
Source: Lub koom haum ntawm Sino-Nom cov kev tshawb fawb.

(Xyuas 2,423 lub sij hawm, 1 mus ntsib niaj hnub no)